Cukrzyca jako pandemia całego świata? Epidemiologia choroby oraz zalecenia diagnostyczno-żywieniowe

W ostatnim czasie mówi się, że cukrzyca staje się pandemią całego świata. Bardzo ieużo mówi się o cukrzycy typu 2, ale coraz liczniejsze są przypadki także cukrzycy typu 1. Ta z kolei wymaga innego podejścia, zarówno żywieniowego, jak i edukacyjnego.

Cukrzyca – pojęcie, objawy, diagnostyka

Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych, charakteryzująca się przewlekłą hiperglikemią, wynikającą z zaburzenia wydzielania i (lub) działania insuliny. Niedostateczne wydzielanie insuliny i (lub) zmniejszona odpowiedź tkanek na insulinę upośledza działanie w tkankach docelowych, a to skutkuje zaburzeniem metabolizmu węglowodanów, lipidów i białek. U chorego może występować zarówno upośledzenie wydzielania, jak i funkcji insuliny.

14 listopada obchodzimy Światowy Dzień Cukrzycy. Jest to dobra okazja do przybliżenia informacji na temat tej choroby.

Etiologia cukrzycy jest wieloczynnikowa. Większość jej przypadków można zakwalifikować do dwóch szerokich kategorii:

• cukrzyca typu 1, kiedy występuje brak wydzielania insuliny
• cukrzyca typu 2, kiedy pojawia się oporność tkanek organizmu na działanie insuliny

Cukrzyca typu 1 jest częstszą postacią choroby u młodych osób w wielu populacjach, szczególnie rasy białej. Natomiast cukrzyca typu 2 jest coraz większym problemem zdrowia publicznego na całym świecie i coraz częściej dotyka również młode osoby.

Wyróżnia się też inne specyficzne postacie cukrzycy:

• genetycznie uwarunkowane
• defekty komórek
• betagenetyczne defekty działania insuliny
• choroby egzokrynnej trzustki
• endokrynopatie i inne częściowo związane z chorobami genetycznie uwarunkowanymi

Według danych WHO na cukrzycę w Polsce choruje ponad 2 mln osób, w tym 200 tys. na cukrzycę typu 1. Wskazuje się, że w 2000 roku na świecie żyło 171 mln osób chorych na cukrzycę, a do 2030 roku będzie ich 366 mln (1).

Przyjmuje się, że wydłużanie się średniego czasu życia, sposób odżywiania oparty na wysoko przetworzonych produktach, spadek aktywności fizycznej, oraz skrócenie czasu na efektywny wypoczynek (sen i regenerację) powodują ciągły wzrost chorych, szczególnie na cukrzycę typu 2. Powolny i bezobjawowy w początkowym okresie rozwój cukrzycy typu 2 powoduje, że ok. 50% przypadków zostaje rozpoznanych w chwili pojawienia się już powikłań.

Do objawów wskazujących na możliwość rozwoju cukrzycy zalicza się:

• spadek masy ciała
• wzmożone pragnienie
• wielomocz
• osłabienie
• pojawienie się zmian ropnych na skórze oraz stanów zapalnych narządów moczowo-płciowych

W przypadku cukrzycy typu 1 początek choroby występuje w dzieciństwie i jest najczęściej ostry, z szybkim narastaniem objawów. W części przypadków może dojść do samoistnej remisji, jednak często rozwija się kwasica ketonowa (30%), znaczna hiperglikemia (90%), a w skrajnych przypadkach nawet śpiączka.

Rozpoznanie cukrzycy typu 1 obejmuje:

• dokładny wywiad
• badanie glikemi i wykrywanie przeciwciał wysypowych (ICA) oraz przeciw własnych insuliny
• oznaczenie peptydu C
• oznaczenie genotypu (co jest dość skomplikowane, a jeśli chcecie o tym poczytać odsyłam do literatury)

W przypadku cukrzycy typu 2 częstość jej występowania zwiększa się z wiekiem. W badaniu klinicznym wywiad i badanie przedmiotowe powinny szczegółowo uwzględnić czynniki ryzyka cukrzycy typu 2, takie jak: ocena otyłości, obecność nadciśnienia tętniczego czy choroby niedokrwiennej choroby serca i naczyń. Wskazane jest wykonanie takich badań jak: lipidogram, homocysteina, hemoglobina glikowana, jonogram oraz stężenie witaminy D3.

Do badań laboratoryjnych służących do zdiagnozowania cukrzycy typu 2 zaliczamy:

• badanie zaburzeń regulacji glikemii-hiperglikemia na czczo oraz doustny test tolerancji glukozyoznaczenie poziomu insuliny na czczo
• oznaczenie stężenie peptydu C na czczo i w szóstej minucie po obciążeniu 1 mg glukagonu w celu ustalenie niedoboru insuliny endogennej
• zbadanie wydalania albuminy z moczem

Typowe dolegliwości dla cukrzycy typu 2 to: nadmierne pragnienie, wielomocz, paradontoza, grzybice skóry i błon śluzowych, zaburzenia akomodacji wzroku.

Nieleczona cukrzyca może doprowadzić do poważnych powikłań, takich jak:

• uszkodzenie wzroku
• uszkodzenie nerek
• miażdżyca tętnicza
• burzenia czynności układu sercowo-naczyniowego
• zaburzenia w czynności układu nerwowego
• niedokrwienna choroba serca
• zawał mięśnia sercowego

Cukrzyca a odżywianie

Żywienie jest kluczowym elementem terapii cukrzycy typu 1 i związanej z tym edukacji. Prawidłowe żywienie jest jednym z warunków normalizacji i minimalizacji wahań glikemii oraz zmniejszenia ryzyka ciężkiej hipoglikemii.Do niefarmakologicznych metod leczenia cukrzycy zalicza się: odpowiedni rozkład makroskładników (szczególnie węglowodanów), wyrównanie niedoborów mikroskładników, wdrożenie odpowiedniej aktywności fizycznej, dbanie o sen i regenerację oraz umiejętne radzenie sobie z negatywnymi emocjami.

Sen jest bardzo ważny w kontekście prawidłowej regulacji gospodarki węglowodanowej, a jego chroniczny brak jest czynnikiem ryzyka wystąpienia insulinooporności i cukrzycy typu 2.

W żywieniu chorych na cukrzycę zarówno typu 1, przestrzega się ilości wymienników węglowodanowych i ich rozkładu na posiłki, w zależności od rodzaju i dawek insuliny.

W żywieniu chorych na cukrzycę zarówno typu 1, jak i 2 zaleca się produkty zawierające węglowodany złożone, błonnik pokarmowy, a w planowaniu jadłospisu zaleca się produkty o niskim indeksie glikemicznym: pieczywo pełnoziarniste, makaron razowy, kaszę gryczaną, ryż pełnoziarnisty, płatki zbożowe, groszek zielony, nasiona roślin strączkowych, jabłka, grejpfruty, świeże morele, mleko i produkty niskotłuszczowe, warzywa zielone, pomidory, bakłażany, cukinię, czosnek i cebulę.

W cukrzycy typu 2 podstawowym zadaniem jest nie tylko utrzymanie dobrej kontroli metabolicznej choroby, ale także redukcja lub utrzymanie prawidłowej masy ciała. W związku z tym podstawowe znaczenie ma ogólna wartość energetyczna, kaloryczność diety, której wartość nie powinna być niższa niż podstawowa przemiana materii, zapewniając tym samym systematyczną redukcję masy ciała.

Chorzy na cukrzycę powinni wystrzegać się nadmiaru fruktozy, słodkich napojów oraz produktów o wysokim indeksie glikemicznym. Zawartość węglowodanów w diecie powinna być ustalana indywidualnie, w zależności od aktywności fizycznej i stopnia zaburzeń glikemii.

Przygotowując posiłki należy:

• stosować gotowanie na wodzie i na parze, pieczenie, duszenie z dodatkiem małej ilości tłuszczu
• nie zaleca się spożywania potraw smażonych
• zupy i sosy należy sporządzać na wywarach warzywnych
• nie należy rozgotowywać produktów zbożowych i jarzyn, ponieważ w ten sposób zawyża się indeks glikemiczny
• należy stosować warzywa i owoce w postaci surowej
• należy ograniczyć spożycie soli

Zwraca się również uwagę na poprawę mikrobioty jelitowej i zapobieganie dysbiozie, poprzez wdrożenie do diety probiotyków.

Na koniec warto wspomnieć o substancjach pochodzenia roślinnego, posiadających właściwości hipoglikemizujące oraz ich znaczeniu w regulacji gospodarki węglowodanowej. Należą do nich: pochodne gaunidyny (występuje w rutwicy lekarskiej, owocach fasoli), kwas nikotynowy (witamina B3) oraz jego pochodne (występuje w lucernie i kozieradce), chrom (rutwica lekarska, kozieradka, fasola zwyczajna, borówka czarna), glikozydy (stewia), a także substancje występujące w morwie białej, cynamonie, tarczycy bajkalskiej, czy figowce pospolite, regulujące poziom glikemii.

Bibliografia:

1. H. Cibrowska, A. Rudnicka, Dietetyka Żywienie zdrowego i chorego człowieka, wyd. III uzupełnione 2015r.

2. Współczesna Dietetyka (nr 8) Listopad 20163.

3. Współczesna Dietetyka (nr 9) Styczeń 2017

4. Food forum nr 6 (16)/2016.